Atlantic to znana polska spółka produkująca głównie bieliznę założona w 1994 r. Firma odnosiła duże sukcesy rynkowe w Polsce oraz na Ukrainie i w Rosji, gdzie eksportowała 60% swoich wyrobów. W okresie swojej świetności przedsiębiorstwo zatrudniało ok. 400 pracowników, a w 2003 r. jej prezes, Wojciech Morawski, otrzymał tytuł Przedsiębiorcy Roku EY. Marka Atlantic cieszyła się dużą rozpoznawalnością i skutecznie rywalizowała z zagranicznymi konkurentami.
Wybuch konfliktu ukraińsko-rosyjskiego w 2014 r. spowodował zapaść ekonomiczną obydwu rynków i przyczynił się do drastycznego załamania sprzedaży. Atlantic poniósł duże straty, mimo to firma nie wystąpiła do państwa z prośbą o pomoc publiczną. W celu wyjścia z trudnej sytuacji, Atlantic rozpoczął zmianę modelu prowadzenia działalności, a także odsprzedał inwestorowi sieć swoich sklepów.
Firma znalazła się w bardzo trudnej sytuacji, gdy jeden z banków wypowiedział umowę leasingową. Stworzyło to zobowiązania podatkowe firmy w wysokości 5 milionów złotych. Właściciel twierdził, że podatek ten został naliczony niezgodnie z prawem. Urząd Skarbowy, nie czekając na analizę prawomocności zobowiązania podatkowego, rozpoczął postępowanie egzekucyjne doprowadzając do upadłości spółki.
Kłopoty Pana firmy zaczęły się w związku a kryzysem w Rosji i Ukrainie, ale upadłości można byłoby uniknąć, gdyby nie m.in. pewne decyzje administracyjne. Co było przyczyną bankructwa Państwa firmy?
Wojciech Morawski: Do upadłości doszło w wyniku bezprawnego działania banku i braku należytej reakcji ze strony instytucji państwowych. Głównym problemem okazała się procedura administracyjna, która jest zmorą dla przedsiębiorców. W dzisiejszej sytuacji Urząd Skarbowy ma prawo przeprowadzić egzekucję, zanim w danej sprawie wypowie się Izba Skarbowa i zanim rozstrzygnie ją Sąd Administracyjny. Tak stało się w naszej sytuacji – dopiero post factum okazało się, że nie powinniśmy płacić podatku VAT w wysokości 5 mln zł. Urząd Skarbowy rozpoczął jednak postępowanie egzekucyjne przed zakończeniem analizy prawomocności decyzji, w wyniku czego firma upadła.
Co można by zrobić, by do takich sytuacji nie dochodziło?
Po pierwsze, powinna zostać wprowadzona zasada, że nie wolno wszczynać egzekucji wobec podatnika bez prawomocnego wyroku sądu. Obecnie przedsiębiorcy niejednokrotnie pozbawiani są majątku bez wyroku sądu, w wyniku czego pracownicy lądują na bruku. Poza firmą Atlantic jest wiele przykładów takich sytuacji, na przykład znana sprawa przedsiębiorstwa Optimus Romana Kluski, który wygrał sprawę w sądzie, ale firma w tym czasie przestała istnieć.
Po drugie, Sąd Administracyjny powinien mieć prawo samodzielnego przeprowadzenia postępowania dowodowego. Gdyby taka możliwość istniała – na pewno skorzystalibyśmy z tego i zwrócilibyśmy się do tej instytucji o rozstrzygnięcie naszej sprawy. Wówczas sąd wychwyciłby bezprawność tego zobowiązania podatkowego i firma zapewne by przetrwałaby.
Czy w ramach samego procesu sądowego dostrzegł Pan coś, co można byłoby poprawić?
Istnieje problem z kompetencjami sędziów do rozstrzygania w sprawach gospodarczych, takich jak nasza dotyczącej kwot rzędu kilkudziesięciu milionów złotych. Doświadczenie w kwestiach prawnych do tego, moim zdaniem, nie wystarcza. Sąd, mając nikłe pojęcie o ekonomii, opierając się na nieobiektywnym (jak się potem okazało) raporcie tymczasowego nadzorcy sądowego, podjął decyzję o likwidacji firmy. Tym samym narażono na szwank zarówno wierzycieli, jak i spółkę oraz akcjonariuszy. Uważam, że zasadne byłoby wprowadzenie egzaminów dla sędziów w tym przedmiocie.
Jakiej wiedzy Pana zdaniem sędziom zabrakło?
Brakuje m.in. świadomości tego, że majątek, czyli materialne zasoby firmy, są tylko częścią większej całości, na którą składa się również marka, know-how, powiązania kooperacyjne, opinia klientów, a wreszcie zespół specjalistów. Na to wszystko firma pracuje latami. Sąd w ogóle nie brał tego pod uwagę. Przed kryzysem wartość marki Atlantic, tworzonej przez dwadzieścia lat, wyceniana była na blisko 30 mln zł. Dzisiaj syndyk próbuje ją sprzedać za kilkaset tysięcy złotych. To pokazuje brak przygotowania sądów i brak świadomości o elementarnych zasadach funkcjonowania firm.
A czy same procedury sądowe dobrze funkcjonują?
Dzisiaj sąd może, ale nie musi, powoływać biegłego na prośbę jednej ze stron, która uważa, że druga strona przedstawia sytuację nieobiektywnie. Jest to w jakiejś mierze pozbawienie prawa do obrony. Moim zdaniem, powinno istnieć twarde prawo do powołania biegłego bądź audytora. Sąd nie powinien mieć prawa odmówić.
Kolejna kwestia to zasoby, z których korzystają sądy. W szybko zmieniających się czasach biegli sądowi z listy, to może być rozwiązanie niewystarczające. Powinna na przykład istnieć możliwość zatrudniania profesjonalnych firm audytorskich, które dysponują sztabami specjalistów. Taka możliwość powinna istnieć szczególnie przy orzekaniu w sprawach gospodarczych o wielkiej wartości.
Czy dostrzega Pan problemy w samym prawie upadłościowym? Czy można, by je ulepszyć, by przedsiębiorstwa nie upadały?
Prawo w tym obszarze uległo niedawno zmianie. Stare prawo upadłościowe było fatalne i powszechnie krytykowane, gdyż de facto oddawało sądom i syndykom pełnię władzy, co skutkowało często naruszeniem interesu wierzycieli i udziałowców. Zgodnie z ówczesnymi regulacjami, w momencie składania wniosku o upadłość, sąd przesyłał do firmy tymczasowego nadzorcę sądowego, którego obowiązkiem było zapoznanie się z sytuacją finansową przedsiębiorstwa. Jego raport był podstawą do podjęcia przez sąd decyzji, czy nastąpi likwidacja czy przykładowo układ przedsiębiorcy z wierzycielami.
Co oznacza taka sytuacja w praktyce?
Beneficjentem decyzji sądu o tym, jak sprawa zostanie załatwiona, mógł być nadzorca – zazwyczaj to on zostawał syndykiem, jeśli zapadła decyzja o likwidacji. Nasuwa się podejrzenie, że w interesie nadzorcy było, by doszło do upadłości likwidacyjnej, gdyż więcej zarabia się na niej, niż na upadłości układowej. To była patologia ówczesnego systemu.
W 2016 roku wprowadzono nowe prawo upadłościowe. Jak Pan je ocenia?
Prawo zmieniono radykalnie w drugą stronę – oddano ogromną władzę wierzycielom. Uważam, że skrajności w prawie są złe. Należałoby się zastanowić, czy nie doprowadzi to do sytuacji, w której przedsiębiorcy będą nadużywać tych przywilejów, które im to prawo dało i w konsekwencji wrócimy do złych rozwiązań. Ale na pewno nowe rozwiązania poszły w dobrym kierunku.
